„Zaźwińcom ciupagi, zaspiywo dziywcyna.
Karnawał sie zacon, dudni Bukowina.”
BK
Męskim tańcem zbiorowym, który wzbudza najwięcej emocji, zarówno wśród występujących jak i widowni jest taniec zbójnicki. Nie jest to taniec wyłącznie podhalański, należy on do wielkiej rodziny męskich tańców z przysiadami, znanych w bardzo licznych odmianach na terenie Zachodnich Karpat (głównie na Słowacji i we wschodnich Morawach) pod nazwami zbójnicki, odzemek (odzemok), hajduk, Janosikov tanec.1. Jedną z najstarszych wzmianek dotyczących tańca zbójnickiego na Podhalu, jest opis dokonany przez Walerego Eliasza Radzikowskiego (1840- 1905) w 1879 roku:
„Ten taniec ma w sobie coś dziwnie oryginalnego a pięknego. Już sama melodia, pełna siły męskiej, nadaje mu charakter żołnierski, hulaszczy i dziki. Naprzód odróżnia go od zwykłego tańca góralskiego towarzyskość: tańczą bowiem zbójeckiego wszyscy zbiorowo, ilu ich w kole pomieścić się może, siekierkami, kiedy niekiedy trącając siebie nawzajem lub wywijając nimi do góry. Wśród tańca robią prysiudy, różne podskoki, czasem odwracają się parami do siebie, przyśpiewują sobie chórem i wedle osobistej fantazji urozmaicają sobie tę dla nich prawdziwie namiętną zabawę. Kobiety do tego tańca nie wchodzą”2.
Generalnie XIX wieczne opisy nie oddają pełnego obrazu przebiegu tego tańca, zwracają jednak uwagę na jego żywiołowość i nieuporządkowany „dziki” charakter. Dopiero Włodzimierz Kotoński opracował szczegółową analizę kroków oraz figur tanecznych. Badacz zauważył, że cały taniec złożony jest z sześciu do dziesięciu figur, z których pierwsza (ozwodny) stanowi wstęp, a ostatnia (krzesany i zielona) zakończenie. Pozostałe figury, każda z innym rodzajem przysiadów, tworzą właściwy zbójnicki3. Każda część tańca zbójnickiego rozpoczyna się przyśpiewką, wykonaną w półkolu4, następnie tancerze wykonują różnego rodzaju figury, składające się z motywów tanecznych odpowiednio ze sobą połączonych. Podstawowe figury taneczne tworzą elementy tj. marsz po kole, zbyrki5, wyskoki, przysiady z wyrzucaniem nóg do przodu, klaskanie w dłonie, kładzenie, podnoszenie, przekładanie lub przerzucanie ciupag, wyklaskiwanie w pięty, cupkanie.
Współczesna forma tańca zbójnickiego uległa znacznym przemianom. Kierownicy i choreografowie zespołów regionalnych przystosowali taniec zbójnicki do wymogów sceny, wprowadzając ład, atrakcyjne figury, ale przede wszystkim synchronizacje i ujednolicenie wykonywanych kroków przez wszystkich tancerzy. Obecna forma zbójnickiego to przykład wysoce rozwiniętej ludowej choreografii6 – pisał w latach 50 tych XX wieku Włodzimierz Kotoński. A jak jest dzisiaj?
W tańcu zbójnickim niektóre staroświeckie figury zostały zastąpione współczesnymi. Większą uwagę przywiązuje się do techniki wykonawczej jak do ukazania jego pierwotnego charakteru.
Mimo upływu czasu i przemian społecznych, w dalszym ciągu tańce góralskie, zbójnickie czy też inne, pochodzące z różnych regionów naszego kraju, są integralną częścią naszego dziedzictwa, wyznacznikiem tożsamości ludzi żyjących w swoich małych ojczyznach. Popisy tańców podczas Góralskiego Karnawału w Bukowinie Tatrzańskiej są doskonałą okazją do prezentacji, a także podziwiania bogactwa folkloru tanecznego Małopolski, a nawet coraz częściej innych zakątków naszego kraju. Należy więc zadbać o to, aby w przyszłości przetrwały i dawały radość, zarówno samym wykonawcom jak i publiczności.
Dorota Majerczyk
1. W. Kotoński, Góralski i zbójnicki, s.36.
2. W. E. Radzikowski, Wycieczka na Rysy w Tatrach, „Kłosy” 1880,t.XXX,nr781,s.391.
3. W. Kotoński, Góralski i zbójnicki, s. 150
4. Dawniej tancerze podczas śpiewu zwróceni byli do muzyki, dzisiaj do widowni.
5. Zbyrk – wzajemne uderzenie ostrzami ciupag.
6. W. Kotoński, Góralski i zbójnicki, s.162.